زیست بوم مصنوعی زمینی درون شیشه

خانه شیشه‌ای در وسط صحرای آریزونا بر پا شد و مدت دو سال مسکن چهار مرد و چهار زن بود. هشت پژوهشگر علوم زیست‌کره (بیوسفر)، از جهان خارج بریده و می‌خواهند ببینند که زندگی در این دنیای مصنوعی، و ازلحاظ بوم‌شناختی بکر، چگونه است. برنت تسابل از مونیخ، سرپرست پروژه «بیوسفر» است.
در نور ضعیف خورشید، عمارتی عظیم همچون بنایی در یک سیاره بیگانه، سوسو می‌زند؛ این بنا چیزی بین آثار تاریخی مصری و یک گلخانه آینده است. ادوارد باس، میلیاردر شرکت نفت تگزان در وسط بیابان جادویی جنوب آریزونا، این عمارت را از 80000 تیرآهن سفیدرنگ و 6 هزار قطعه شیشه بناکرده است. برای ساختن بیوسفر، صد میلیون دلار هزینه شده است و نمونه‌ای مینیاتوری از سیاره زمین است که اعضای پروژه آن را زیست‌کره شماره یک می‌نامند. در زیر گنبدهای شیشه‌ای آن، در ناحیه‌ای به وسعت بیش از 12 هزار مترمربع، جنگل مرطوب حاره‌ای، گرم دشت، باتلاق، بیابان و اقیانوس، زمین مزروعی حاصلخیز و منطقه مسکونی در مجاورت یکدیگر، مسکنی بومی برای غیربومی‌های این محیط منحصربه‌فرد به وجود آورده است. تجربه بیوسفر با دو هدف انجام می‌شود: کمک به نجات کره زمین (زیست‌کره شماره یک) از تخریب، و تحصیل یافته‌هایی برای ایجاد ایستگاه‌های فضایی خودکفا در آینده.
در سال 1991 هشت پژوهشگر منتخب بیوسفر، از دری پولادین گذشتند که به مدت دو سال بر روی آن‌ها قفل ماند و آن‌ها در طی این دو سال درون این دنیای شیشه‌ای خوداتکا، کار وزندگی کردند. تابه‌حال هرگز، گروهی از انسان‌ها، به مدتی چنین طولانی، در چنین سیستم کاملاً مهروموم‌شده‌ای که هر چیز آن باید درباز گردش کامل باشد، زندگی نکرده‌اند.
انگیزه توجه به این پروژه قابل ‌درک است: تنها دیدن بیوسفر انسان را به این سفر تشویق می‌کند، و دنیای درونی آن نیز به همین اندازه هیجان‌انگیز است. این دنیا با «زیست‌بوم» (نام مناطق گوناگون بوم شناختی) هموساپینس (انسان اندیشه‌ورز، یا کنونی) در قسمت غربی آغاز می‌شود که در آن هشت واحد زندگی شامل یک کتابخانه، آزمایشگاه‌های متعدد و یک سکوی نظارت وجود دارد. در مجاورت آن، زیست‌بوم کشاورزی با مساحت حدود 2 هزار مترمربع قرار دارد که شامل حیات گیاهی و جانوری زنده و رشد یابنده‌ای است و در آن، انواع سبزی‌ها، میوه، برنج، مرغ و خروس، بز، مرغابی و ماهی که ذخیره غذایی منحصربه‌فرد هشت میهمان بیوسفر در طول مدت اقامت دوساله آن‌هاست، پرورش می‌یابند. جالب‌تر از این‌ها، پنج زیست‌بوم دیگر است. در یک‌طرف گنبد شیشه‌ای 26 متری، نمونه‌ای مینیاتوری از جنگل بارانی مناطق حاره بیش از 300 گونه مختلف گیاهی وجود دارد. نوک بلندترین درختان، در ابری از بخارآب کاملاً پنهان ‌شده است. و آبشاری باریک به سمت زیست‌ بوم بعدی یعنی گرم دشت، جاری است. در این زیست ‌بوم، گیاهانی از استپ‌های علفی افریقا، امریکای جنوبی و استرالیا بر روی سنگلاخ رشد می‌کنند. در کنار این زیست‌بوم، باریکه‌ای باتلاقی و میکروکاسمی از اقیانوس پر از مانگرو (از تیره شاه‌پسند) تپه‌ای مرجانی، به رنگ ارغوانی وجود دارد و بیابان واقع در پشت کالیفرنیا است. وقتی‌که سرانجام در پولادین خانه شیشه‌ای بسته شود، نزدیک به 3800 گونه گیاهی و جانوری درون آن منزل خواهند کرد.
این مدل مصنوعی زمین، تجسمی از بهشت واقعی است؛ اما بدون «تکنو سفر» ی با تجهیزات زیرزمینی مخفی، ساختمان فوقانی زیست‌بوم‌ها فرو خواهد پاشید. برای مثال، اگر به سبب وجود 27 دستگاه تهویه مطبوع نبود، دمای خانه شیشه‌ای در روزبه 50 درجه سانتی‌گراد و بیشتر افزایش می‌یافت. در چنین دمایی حتی درخت موز نیز خشک می‌شود و می‌میرد. به‌رغم وجود این سیستم خنک‌کننده، بازهم دما در حدود 30 درجه سانتی‌گراد و رطوبت در سطح 85 درصد خواهد بود.
بیوسفر، باوجود تظاهر به کامل بودن هنوز کوچک‌تر از آن است که اقلیم درونی استواری را نگه دارد. به این دلیل 5000 حساسه، به‌طور مرتب، داده‌های آب‌وهوا پاش که منحصراً جهت بیوسفر طراحی‌شده و توسط پژوهشگران با اتکا به تلمبه‌های خنک‌کننده عظیم و کامپیوتر اداره می‌شود، چرخه آبیاری پیچیده‌ای را برقرار نگه می‌دارد.
اقیانوس خانگی نیز مشکلات خاص خود رادار است. به دلیل شرایط خاص هواشناسی در زیر سقف شیشه‌ای، آهنگ تبخیر به‌اندازه‌ای کم است که باید آب را با تلمبه از آن خارج، و نمک‌زدایی کرد و به منطقه جنگل بارانی حاره، یعنی جایی که تبخیر آسان‌تر انجام می‌شود، هدایت کرد؛ در غیر این صورت دریا طغیان خواهد کرد. طبیعتاً همه این‌ها به انرژی نیاز دارد و برای تأمین آن‌یک مولد به‌طور شبانه‌روزی کار می‌کند. یک خط لوله گاز مولد را در تکنو سفر تغذیه می‌کند، مانند بند نافی این زیستگاه مصنوعی را به جهان خارج متصل می‌سازد.
در طول دوره شش‌ساله تدارکات و بنای ساختمان، پرسش‌های بی‌شماری مطرح شد. برای مثال، چگونه گیاهان گرده‌افشانی خواهند کرد؟ زنبور، برای انجام این وظیفه در درون بیوسفر، غیرقابل‌اعتماد است؛ زیرا قطعات شیشه‌ای بخشی از نور فرابنفش را جذب کرده، حس جهت‌یابی حشرات را مختل می‌کنند. سرانجام، دانشمندان به پرورش مرغ و مگس‌خوار پرداختند.
مارگرت آگوستین مدیر و معمار پروژه می‌گوید: «معلومات قابل‌توجه بی‌شماری درباره باز چرخ زباله‌های تولیدشده، ونیز بلایی که روزانه بر سر محیط‌زیست خود می‌آوریم، به دست خواهیم آورد». او می‌افزاید که فواید دیگر پروژه، کسب اطلاعات جدید درباره باران اسیدی، کاهش لایه ازن، اثر گلخانه‌ای و گرم شدن زمین خواهد بود.
هیچ‌ یک از هشت دانشمند، عضو موسسه پژوهشی مشهوری نیستند. ولی همگی چنان که از عناوین آن‌ها پیدا است، زمینه علمی معتبری دارند. برای مثال، تقابل چهل ‌و یک ‌ساله سرپرست آلمانی گروه، مهندس ونیز استاد کالج است. ابیگل آلینگسی ساله که معاون گروه و مسئول زیست‌بوم اقیانوسی است، ده سال گذشته را در سفرهای تحقیقاتی دریانوردی و درزمینه حیات پستانداران دریایی گذرانیده است.
لیندا لای سی‌ونه‌ساله، به‌عنوان زیست‌شناس گیاهی، برای سازمان‌های حفظ محیط‌زیست کارکرده است.
دانشمندان برجسته‌ای به‌عنوان مشاور دعوت‌شده‌اند، اما آزمایش‌های برنامه‌ریزی‌شده، بر اساس قوانین خشک و روش‌شناسی علمی طراحی نشده‌اند. رابرت مک الوری پژوهشگر عضو ناسا ویکی از مشاوران گروه می‌گوید: «بیوسفر، مفاهیم علمی و پژوهشی کاملاً متفاوت با قوانین ثابت آکادمیکی را دربرمی گیرد. یک‌چیز قطعی است و آن اینکه دنیای مصنوعی بیوسفر، حاوی متغیرهای بسیار متنوعی است و درنتیجه حل اغلب مسائل بیشتر به بخت بستگی دارد.» گیاه‌شناس برجسته تونی بورگس می‌گوید: «من عاشق تجربه‌ام. حوزه مسئولیت من در اینجا بیشتر از آنکه حقیقی باشد، خیالی است. فقط نگاه می‌کنم که چطور گیاهان و جانوران در طی دو سال پرورش می‌یابند؛ کدام نوع از میان می‌رود کدام گونه جدید پرورش می‌یابد، چطور ممکن است لاک‌پشتی در جنگل بارانی سردرگم شود.» عملاً به‌سختی می‌توان تصور کرد که در سیستمی محدود و در مدت فقط دو سال، فرایند انتخاب طبیعی به تولد چهارمین گونه‌های جدید گیاهی و جانوری بینجامد. و اشکال حیاتی و نحوه زندگی را طوری دگرگون کند که در طی میلیون‌ها سال اتفاق می‌افتد. البته امید می‌رود که در بیوسفر، یافته‌های جدیدی، دست‌کم برای صدسال آینده به دست آید، اما حتی اگر دقیقاً به نتایج مطلوب هم نرسیم، نتایج حاصل، ثمره شیرینی از سخاوت تکنولوژی فوق مدرن در امدادهای بوم‌شناختی خواهد بود.